Strona główna Encyklopedia potraw świątecznych

Encyklopedia potraw świątecznych


Dania i potrawy na Wigilię i Boże Narodzenie

Wigilia Bożego Narodzenia. W tradycji chrześcijańskiej jest to dzień, który poprzedza Boże Narodzenie i kończy okres adwentu. Początki tej tradycji prawdopodobnie sięgają obchodów Saturnaliów w starożytnym Rzymie, gdzie rozwijało się chrześcijaństwo. Pierwotnie oznaczała straż nocną i oczekiwanie. W Polsce Wigilię zaczęto obchodzić wkrótce po przyjęciu chrześcijaństwa, choć na dobre przyjęła się dopiero w XVIII w. Jest obchodzona 24 grudnia. Według tradycji ludowej w latach kiedy 24 grudnia wypadał w niedzielę, to nie obchodzono wigilii, ponieważ “niedziela nie przyjmuje postu” i dzień ten był przesuwany na sobotę, a Boże Narodzenie świętowało się przez 3 dni. Natomiast zgodnie z Polską tradycją Wigilia rozpoczyna się wraz z ” pierwszą gwiazdką na niebie”.

To symboliczne nawiązanie do Gwiazdy Betlejemskiej, która zwiastowała narodziny Jezusa. Według obyczaju postną wieczerzę rozpoczyna się wspólną modlitwą, wzajemnym przełamaniem się opłatkiem i składaniem sobie życzeń. Zwyczajem jest przeznaczenie dodatkowego miejsca przy stole dla niezapowiedzianego gościa i położenie wiązki siana pod biały obrus. Ponadto śpiewa się kolędy, a pod choinką umieszczane są prezenty, które przynosi św. Mikołaj. Zestaw potraw wigilijnych jest różny w zależności od regionu, ale na stole powinny się znaleźć wszystkie płody ziemi, a potraw ma być 12. Według wierzeń ludowych każdą należy spróbować, ponieważ zapewni to szczęście ludziom przez cały rok. Do podstawowych i typowych potraw należą m. in.: barszcz czerwony z uszkami, który w niektórych regionach Polski jest zamieniany na biały żur, zupę grzybową, owocową czy rybną. Ponadto na stole znajdują się ryby przyrządzane na różne sposoby, z tradycyjnym karpiem smażonym i w galarecie, kapusta z grochem i grzybami, pierogi z kapustą, kasza z suszonymi grzybami, fasola z suszonymi śliwkami, paszteciki z grzybami, kluski z makiem, cukrem i miodem, makiełki, chałka z kompotem z suszonych owoców, zupa migdałowa czy z tradycji wschodniej kulebiak, gołąbki i kutia. Na Śląsku potrawami wigilijnymi są moczka i makówki.

Zgodnie z polskim zwyczajem potrawy wigilijne powinny być postne, czyli bezmięsne i bez użycia tłuszczów zwierzęcych. Post wigilijny jest zwyczajem dość powszechnie przestrzeganym, mimo że w wielu wyznaniach chrześcijańskich nie jest nakazany. Wigilia Świąt Bożego Narodzenia obfituje w przesądy, które swój początek znalazły w dawnych, lokalnych wierzeniach pogańskich. Wierzono, że na wieczerzy pojawiający się dusze zmarłych oraz, że nie poszanowanie wieczoru może wywołać różne nieszczęścia. Dlatego nie należy się kłócić i okazywać sobie wzajemną życzliwość. Istnieje także zwyczaj umieszczania grosika w jednym uszku w barszczu i ten kto na niego trafi będzie szczęśliwy w nadchodzącym roku. Niektórzy pozostawiają w portfelu także łuskę karpia na szczęście.

Wigilia w polskiej tradycji jest świętem rodzinnym. Podobnie jak w Polsce Wigilię obchodzi się na Litwie, Białorusi, na Ukrainie wśród katolików łacińskich, w Czechach i na Słowacji. Po wigilii katolicy udają się tradycyjnie na pasterkę. Jest to pamiątka z pierwszych wieków chrześcijaństwa, kiedy nabożeństwa nocne należały do stałej praktyki Kościoła. Zobacz szersze opracowanie potraw bożonarodzeniowych.

Przepisy bożonarodzeniowe:


Dania i potrawy na Tłusty Czwartek

Tłusty Czwartek według kalendarza chrześcijańskiego jest to ostatni czwartek przed wielkim postem. Znany jest także jako karnawał lub zapusty. Pochodzenie tego święta sięga czasów pogaństwa. W tamtym okresie był to dzień, w którym świętowano odejście zimy i nadejście wiosny. Uczta polegała na objadaniu się tłustymi potrawami i piciem wina. Zagryzką były paczki z ciasta chlebowego. Ponadto odbywały się pochody, które przynosiły uczestnikom szczęście i pomyślność. Podczas tego wydarzenia grała głośna muzyka. W Małopolsce natomiast był nazywany w tamtych czasach combrowym czwartkiem. Według legendy nazwa pochodzi od krakowskiego burmistrza o nazwisku Comber, który żył w XVII w. Prawdopodobnie to postać fikcyjna, zły człowiek, który surowo karał kobiety mające swoje kramy na krakowskim rynku.

Legenda mówi, że zmarł właśnie w czwartek i wtedy handlarki zaczęły hucznie świętować. Jest to dzień, który rozpoczyna ostatni tydzień karnawału. Według polskiej tradycji w to święto można się bezkarnie objadać. Jest świętem ruchomym, ponieważ uzależniony jest od daty Wielkanocy. Może wypadać pomiędzy 29 stycznia a 4 marca. Tłusty Czwartek należy do okresu wielkiego postu i dlatego powinno zachować wstrzemięźliwość od przyjmowania niektórych pokarmów, ze względu na to, że jest to przygotowanie do Świąt Wielkanocy. Najpopularniejszymi produktami, jakimi można się wtedy objadać to paczki oraz faworki.

Dawniej spożywano je nadziewane słoniną, boczkiem i mięsem, które obficie były popijane wódką. W XVI w. w Polsce pojawił się zwyczaj jedzenia pączków w wersji słodkiej. Były z marmoladą, pieczone, smażone, różane, z cukrem pudrem lub lukrem. Wyglądały one inaczej niż obecnie, ponieważ w środku miały ukryty mały orzech lub migdał. Według tradycji, ten kto trafił na taki pączek, mógł cieszyć się dostatkiem i powodzeniem. Tłusty Czwartek to nie tylko polski obyczaj. W wielu krajach jest obchodzony na różne sposoby. Jednak wszystkie łączy fakt, że sprowadzają się do dobrej zabawy i jedzenia do syta.

Przepisy na Tłusty Czwartek:


Dania i potrawy na Wielkanoc

Wielkanoc jest to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie, które celebruje mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa. To święto kończy okres Wielkiego Postu i tradycyjnie jest poprzedzone przez inne święta takie jak: Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Jest to tak zwane Triduum Paschalne. Święta Wielkanocne obchodzi się zawsze w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca, co oznacza, że jest to święto ruchome. W polskiej tradycji i kulturze jest bardzo istotnym świętem. Jest związane z wieloma tradycjami, które sięgają stuleci. Między innymi tworzy się palmy, pisanki oraz pali Judasza. W tradycyjnej polskiej kuchni w tym okresie na stołach królują przede wszystkim najpopularniejsze świąteczne potrawy. Jedną z nich jest gęsty żur przygotowywany na zakwasie z mąki żytniej i podawany z ziemniakami.

W wielu miejscach Polski zamiast żuru podaje się barszcz biały z dodatkiem chleba lub jajka, który robiony jest na wywarze z boczku i kiełbasy. Na stole wielkanocnym nie może zabraknąć jajek. Symbolizują one życie i nadzieję na życie wieczne. Dzielimy się nimi przy stole podobnie jak opłatkiem podczas Wigilii. Podawane są w różnej postaci m. in. na miękko, w koszulkach, na twardo lub faszerowane. Następną potrawą, która widnieje na stole są pasztety z różnego rodzaju mięs np. z cielęciny, indyka lub podgardla wieprzowego. Aby dodać mu aromatu można wyłożyć formę do pieczenia plastrami boczku lub słoniny. Należy przygotować go kilka dni przed świętami, ponieważ nie straci wtedy swojego smaku i konsystencji. Na stole znaleźć się powinna także biała kiełbasa,którą można przygotować na różne sposoby. Gotowana stanowi dodatek do żuru, można ją także zapiekać z czosnkiem, w cieście francuskim lub spożywać pieczoną. Kolejną potrawą jest szynka, która przed II wojną światową była podawana w całości z kością i były na niej powycinane motywy świąteczne. Dzisiaj jest ona najczęściej gotowana lub wędzona oraz przygotowywana z pieca. Często przygotowuje się również pieczony lub faszerowany schab czy szynkę. Farsz jest na bazie sera i pieczarek, warzyw lub suszonych pomidorów. Kolejną mięsną potrawą jest pieczeń. Może być w postaci pieczeni rzymskiej z warzywami, pieczeni wołowej faszerowanej papryką lub pieczonej kaczki z owocami. Ponadto pojawiają się wielkanocne ciasta.

Najpopularniejsza jest babka wielkanocna, którą przygotowuje się w Polsce od XV w. Może być z migdałami, z białą czekoladą, w wersji czekoladowej, na jogurcie, orzechowa lub z ponczem. Według przesądu, kiedy jest dobrze wyrośnięta, oznaczała powodzenie w całym nadchodzącym roku. Ponadto pojawia się pascha, czyli tradycyjny świąteczny deser rosyjski przygotowywany na twarogu na zimno z bakaliami. Według tradycji powinna być przygotowaną tylko raz w roku, czyli właśnie w Wielkanoc. Honorowe miejsce na stole zajmują mazurki, ponieważ są symbolem tych świat. Tradycyjnie wykonywany jest z kruchego ciasta przedkładanego bakaliami i jest lukrowany. Nazwa pochodzi od mieszkańców Mazowsza, którzy dawniej nazywani byli Mazurami. Zobacz szczegółowe opracowanie potraw wielkanocnych. Zobacz także artykuł o tym, jak wyglądają potrawy wielkanocne w innych krajach świata.

Przepisy na Wielkanoc