Najczęściej spotykanymi potrawami kuchni czarnogórskiej są dania mięsne z rusztu („jela sa rostilja”): „vjesalica” (stek wieprzowy), „rażnijići” (szaszłyk), „ćevapi” lub „ćevapćići” (niewielkie „paluszki” z mielonej wołowiny i baraniny, doprawionej cebulą, solą i mielonym pieprzem; sporządzony z tego samego mięsa duży kotlet to „pljeskavica”) oraz „karmenadla na żaru” (rodzaj kotleta schabowego). Interesującą pozycją są „popeci na podgorićki naćin”, czyli rolada mięsna wypełniona szynką i serem. Natomiast zupy nie są mocną stroną tutejszej kuchni.
Kuchnia Czarnogóry
Z sałatek warto skosztować popularnej sałatki z pomidorów, ogórków, cebuli i startego sera z dodatkiem oliwy i czosnku („śopska”). Jej wersja bez fety, za to z dodatkiem ostrej i słodkiej papryki to sałatka „srbska”. Możemy również zamówić oliwki („masline”), a także pieczoną paprykę („pećena paprika”), przygotowywaną „solo” lub z rozmaitymi typami nadzienia. Inne warte spróbowania miejscowe dania to między innymi:
- „kaćamak” – pasta z ziemniaków z dodatkiem kajmaku lub sera, podawana z reguły z jogurtem;
- „popara” – zupa sporządzona na bazie czerstwego chleba z dodatkiem sera i czosnku”;
- „zetska garnitura” – zapiekana duszona papryka nadziewana farszem z ziemniaków, cebuli, marchewki i sera, podawana z jajkiem i pietruszką;
- „japrak” – gołąbki z mięsa cielęcego z dodatkiem cebuli, ryżu, pietruszki, z „wkładem” z nieprzemielonego wędzonego mięsa, zawijane w „rastan” – śródziemnomorską zieloną kapustę;
- „pastrmka na podgoricki nacin” – pstrąg po podgoricku: smażony w mącznej panierce w dużej ilości oleju, podawany na zimno z sosem z jogurtu, pokrojonego czosnku, drobno posiekanej natki pietruszki i soli;
- „punjeni saran” – pieczony karp, nadziewany farszem z ryżu, cebuli, marchewki, boczku i czosnku;
- „muslje na buzaru” – ostrygi w sosie z cebuli, czosnku i przecieru pomidorowego, serwowane z dodatkiem soli i mielonego pieprzu, a także ziół: mięty, macierzanki i pietruszki.
Wegetarianie mogą spróbować też wspaniałych omletów z dodatkiem białego sera. Znów miłośnikom ciast warto polecić „djevojacko vece” – tradycyjne ciasto podawane przez pannę młodą podczas jej ostatniej panieńskiej kolacji, rodzaj rolady z nadzieniem z orzechów włoskich, rodzynków i fig. Z kolei poszukiwacze ciekawych smaków powinni spróbować specjału, jakim są „suhe smokve punjene susenom ikrom”, czyli figi nadziewane suszoną ikrą, skropione sokiem z cytryny, serwowane z rakiją.
Należy też wiedzieć, że jednym z podstawowych składników czarnogórskiej kuchni jest „kajmak” – rodzaj wyrobu mlecznego, który możemy ulokować gdzieś pomiędzy twarogiem a śmietaną. Kajmak to kożuch zebrany z mleka, który następnie przechowuje się w drewnianych naczyniach. Może być on również słony. Solony jest trwalszy i ma bardziej wyrazisty smak. Niesolony, tzw. młody kajmak, o delikatniejszym smaku, zazwyczaj bywa droższy.
Kawę („kafa”) najczęściej podaje się w specjalnych naczyniach („tygielkach”) służących do jej przyrządzania (dżezva”). Obecnie w kawiarniach często możemy usłyszeć pytanie, czy ma to być „turska kafa”, czyli właśnie przyrządzany tym tradycyjnym, wywodzącym się z czasów tureckich sposobem, czy też „espresso”. Z reguły wraz z kawą otrzymuje się szklankę wody gratis. Woda pochodzi z kranu, ale smakuje lepiej niż nasza woda niegazowana. Na herbatę („caj”) raczej nie ma co liczyć. W staroświeckich knajpach i restauracjach szybkiej obsługi („express restoran” – luksusowa wersja naszych barów mlecznych), a także w górach możemy ewentualnie dostać rumianek, mieszankę górskich ziół lub miętę.
Uzupełnieniem kuchni czarnogórskiej są alkohole – wino i rakija, dostępne w sklepach – a może przede wszystkim – pędzone w bardzo wielu domach według niezliczonych rodzinnych receptur. W Czarnogórze często możemy spotkać się ze zdaniem, że wino to nie alkohol. Lampka wina bywa traktowana jako uzupełnienie codziennego obiadu. Na święta Bożego Narodzenia stół bez wina jest nie do pomyślenia. Nieraz też usłyszymy o leczniczym działaniu tego boskiego napoju.
Powszechnie uważa się, że najlepszymi czarnogórskimi winami są Vranac i Krstac (od około 3 euro za litr). Vranac produkuje się z winorośli rosnącej na Ćemovskom polju (pod Podgoricą). Jest to wino wytrawne, gęste. Ma ciemnoczerwony, rubinowy kolor z – jak twierdzą znawcy – niuansami fioletu. Dobrze działa na krew i układ krążenia. W letnie upały zimny Krstac, najsłynniejsze czarnogórskie białe wino, działa jak napój orzeźwiający. Dobrze się je pije z domieszką wody gazowanej. Miejscowi taki specyfik nazywają z niemiecka „gemist” lub „bijeli spricer”. Nazwy Vranac i Krstac są zastrzeżone i mogą być nadawane jedynie winom, które zostały zrobione z miejscowych winorośli. W przypadku rakii nikt nie ma wątpliwości, że jest to alkohol, i to mocny.
Niemniej w wielu domach, zwłaszcza w górach, pity jest nawet częściej niż wino – na przykład sączony na czczo kieliszeczek „na rozruch” zastępuje często poranną kawę. Rakiję pija się małymi łyczkami. Najbardziej znana „loza” (z winorośli) ma zawartość 40-45% alkoholu. Schłodzona rakija jest nie tylko wytrawnym trunkiem, ale także pomaga przy bólach głowy i brzucha. Jako lekarstwo wystarczy jeden kieliszek. Czarnogórcy zanim wysączą kieliszek wina czy rakii, mają w zwyczaju się przeżegnać. Przy wznoszeniu toastu (jednoznacznym: „żivjeki”) i stuknięciu szkłem w szkło patrzą sobie prosto w oczy. Na znak, że życzenia są szczere.
