Żywienie dziecka- Kiedy na świat przychodzi dziecko można by powiedzieć, że „świat staje do góry nogami”. Jest masa pytań, na które świeżo upieczeni rodzice szukają odpowiedzi. Jednym z nich jest właśnie pytanie o to jakie jest odpowiednie do wieku dziecka pożywienie? I tu z pomocą przychodzą nasze artykuły. Przeczytaj też więcej w kategorii “żywienie dziecka” oraz zerknij na przepisy dla dzieci.
Żywienie noworodków
Jak powszechnie wiadomo według najnowszych zaleceń jedynym pokarmem maluszka do 6 miesiąca życia, powinno być mleko matki, ponieważ jest ono bogate w przeciwciała, które wspomagają układ odpornościowy dziecka, a także wpływa korzystanie na rozwój mózgu i funkcjonowanie układu nerwowego. Natomiast gdy z jakiś przyczyn lub po prostu z własnego wyboru nie możemy lub nie chcemy karmić piersią dziecko jest karmione mlekiem modyfikowanym, które jest ogólnodostępne w aptekach czy większych marketach. Istnieje sporo producentów, a co za tym idzie wiele rodzajów mlek modyfikowanych, dlatego warto choć na chwilę skupić się na przeanalizowaniu ich składów i wybraniu najlepszego dla swojego dziecka najlepiej wspólnie z pediatrą, który także doradzi.
Trzeba pamiętać, że to co opowiada mamie nie zawsze musi odpowiadać maluszkowi i wybrane mleko może mu np. nie smakować lub powodować problemy z brzuszkiem czasami trzeba zastosować tzw. metodę „prób i błędów”. Wiele osób zadaje sobie także pytanie czy podawać wodę do picia dziecku? Z aktualnych zaleceń wynika, że nie trzeba dostarczać maluszkowi wody, aż do 6-tego miesiąca życia.
Rozszerzanie diety niemowlaka
Nie ma konkretnie ustalonej daty kiedy powinno się zacząć wprowadzać do diety dziecka produkty stałe, natomiast są pewne założenia. Jeśli nie ma konkretnych wskazań, aby zacząć dietę modyfikować wcześniej (po 4 miesiącu życia) to przedział mieści się pomiędzy początkiem 5 miesiąca, a nie później niż początkiem 7 miesiąca życia dziecka. Kluczowym przed rozpoczęciem rozszerzania diety maluszka jest zwrócenie uwagi czy wykazuje on cechy gotowości do tego m.in. mniej więcej w tym czasie zanika odruch usuwania ciał obcych z ust, który jest charakterystyczny dla okresu wczesnoniemowlęcego. Niektóre dzieci potrafią w tym okresie również siedzieć z podparciem. Produkty uzupełniające włączane są do diety po to aby dostarczyć np. biała, żelaza, witamin, cynku cy dodatkowej energii. Podstawową zasadą jest, że to rodzic decyduje co i kiedy maluch zje, ale dziecko decyduje ile zje (trzeba zaakceptować fakt, że może ono zjeść mniej lub więcej od tego co sami zakładaliśmy). Co ważne na początku przygody z podawaniem posiłków stałych nie należy rezygnować z mleka, na rzecz posiłku. W pierwszej kolejności podaje się mleko następnie po ok. 30-60 min posiłek stały.
Mówi się o tym, że kolejność wprowadzania produktów jak np. warzywa, owoce, czy kasze nie ma znaczenia jednak nie trudno się domyślić, że akceptacja smaku warzyw jest zazwyczaj trudniejsza niż akceptacja smaku owoców dlatego polecanym jest podanie dziecku warzyw (szczególnie zielonych), a następnie owoców. Nowe produkty powinno się wprowadzać stopniowo, począwszy od niewielkich ilości (np. 3-4 łyżeczek) i obserwować reakcję dziecka. Produkty te podaje się pojedynczo, ze względu na mogącą wystąpić reakcje alergiczną lepiej jest unikać wprowadzania kilku nowych produktów równocześnie. Wraz z początkiem podawania produktów uzupełniających niemowlętom powinno dostarczać się również pokarmy zawierające żelazo m.in. mięso, ryby i/lub produkty zbożowe wzbogacane żelazem.
W pierwszym roku życia u dziecka rozwija się intensywnie umiejętność gryzienia i żucia, a największe możliwości ich nabywania występują między 6 a 10 m.ż. dlatego w tym okresie należy podawać pokarmy o różnych konsystencjach na początku zazwyczaj w postaci puree lub miękkich kawałków, następnie stopniowo zmienia się konsystencje na bardziej grudkowatą (powyżej 12 m.ż. nie podajemy pokarmów w butelce ze smoczkiem). Spora część osób pewnie zastanawia się co z produktami potencjalnie alergizującymi? W ostatnich latach zostały zmienione zalecenia dotyczące podawania niemowlętom produktów o właściwościach alergizujących jak np. jajo kurze, orzeszki ziemne i orzechy drzewne, ryby. Nie ma badań naukowych, które potwierdzają, że wprowadzenie tak owych produktów w późniejszym wieku dziecka zmniejszy ryzyko alergii na pokarm dlatego nie należy opóźniać ich podawania. Warto robić to w małych ilościach i bacznie obserwować malucha. Kilka dodatkowych wskazówek dotyczących produktów stałych:
- jajko kurze należy dobrze ugotować (zalecanym jest wprowadzenie jednego małego jajka 2 razy w tygodniu) nie wolno podawać surowych jaj.
- Mleko krowie i napoje roślinne można stosować od początku w niewielkich ilościach w postaci dodatku do przygotowywania posiłków np. kaszek natomiast nie powinno się podawać mleka krowiego i napojów roślinnych jako napój główny do ukończenia 12 m.ż.
- Nie należy unikać tłuszczy takich jak np. masło, orzechy, oleje roślinne np. rzepakowy, oliwa dodajemy je do posiłków (pomagają wchłanianiu się witamin).
- podajemy produkty zbożowe np. kasze, pieczywo, makarony, ryż
- mięso – często zaczyna się od drobiu (np. z kurczaka, kaczki), a następnie wołowina, jagnięcina czy królik (choć nie ma ściśle określonego planu. Dzieciom do 3. r.ż. nie wskazane jest podawanie przetworów mięsnych i podrobów.
- Warto wybierać tłuste ryby morskie jak np. śledź atlantycki, dorsz, łosoś norweski hodowlany, morszczuk.
- przetwory mleczne m.in. jogurty, serki można wprowadzać od początku rozszerzania diety, ważnym jest, aby były one naturalne, bez dodatków (warto przeczytać skład)
- zgodnie z zaleceniami WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) nie należy dodawać soli do przyrządzanych potraw sprzyja to uniknięciu wzrostu ciśnienia tętniczego w późniejszym wieku. Nie powinno się również dodawać cukru, ani podawać dziecku napojów słodzonych.
- U dzieci powyżej 6 m.ż. zapotrzebowanie na wodę wynosi ok. 800-1000 ml na dobę (zarówno tą pitną jak i znajdująca się w jedzeniu).
- Do pierwszego roku życia nie powinno się podawać dziecku: miodu, mleka koziego i owczego, mleka ryżowego, grzybów leśnych, surowego mięsa, soków, herbaty z kopru włoskiego, wzmacniaczy smaku (np. kostki rosołowe), wędlin, parówek, kiełbas.
Ile dziecko powinno otrzymywać posiłków uzupełniających?
W wieku od 6 do 8 miesięcy maluszek powinien otrzymywać: 2-3 posiłki stałe (oprócz mleka), natomiast w wieku od 9 do 24 miesięcy dziecko powinno dostawać: 3-4 posiłki uzupełniające i dodatkowo 1-2 przekąski (oprócz mleka). Jeśli chodzi o techniki kulinarne posiłki najlepiej przygotować ugotowane w wodzie lub na parze należy unikać smażenia. Owoce i warzywa można podać surowe (mogą być np. starte na tarce). Przy rozszerzaniu diety nadal należy karmić piersią lub mlekiem modyfikowanym na żądanie.
BLW – Baby Led Wean
BLW – „Baby Led Weaning”, w skrócie BLW, to metoda wprowadzania pokarmów uzupełniających, która jest w całości sterowana przez dziecko. Jej założenia umożliwiają maluszkowi samodzielne jedzenie (od pierwszego posiłku) w konsystencjach jak w rzeczywistości np. różyczka brokułu, kawałki banana czy makaron z sosem. Czyli inaczej mówiąc pomijany jest etap karmienia łyżeczką i podawania pokarmów w postaci papki. Jako zalety BLW wymienia się: naukę przez zabawę, rozwijanie potencjału czy poznawanie wszystkich zmysłów. Do minusów rodzice zaliczają bałagan jaki zostaje po próbach samodzielnego jedzenia. Również przy tej metodzie ważnym jest, aby dziecko wykazało gotowość do przyjęcia produktów stałych.
Żywienie dzieci po 1 roku
W tym czasie dziecko zaczyna zjadać coraz więcej posiłków stałych, oczywiście karmić piersią można nadal nawet w 2 czy 3.r.ż, tak naprawdę nie ma ustalonej górnej granicy wieku do której dziecko może być karmione mlekiem matki, wszystko zależy od preferencji dziecka i matki. Jakie potrzeby żywieniowe występują u dzieci powyżej 1 r.ż.? Zakładana ilość posiłków wynosi 5 (2-3 podstawowe i 1-2 przekąski). Nie można zapomnieć o tym, że dieta maluszka powinna być dostosowana do jego indywidualnych potrzeb, a także apetytu. Jeśli weźmiemy pod uwagę zapotrzebowanie na energię powinno ono odnosić się do wagi ciała dziecka i u maluchów w wieku od 13-36 miesięcy na dobę wynosi mniej więcej 83 kcal/ 1kg masy cała dziecka.
Wraz z dietą malucha dostarczona ilość białka nie powinna być mniejsza niż 1g/1 kg masy ciała dziecka, ale i nie większa niż 15% energii z białka z całodniowej rekomendowanej puli energetycznej (1000 kcal). Dzienna norma wynosi 14g. Z kolei tłuszcze muszą dostarczać 35-40% całkowitej energii. Ważnym jest, aby podawać maluchowi tłuszcze dobrej jakości (oleje roślinne, ryby). Ilość węglowodanów w puli energetycznej powinna wynosić 45-65%. Inne zapotrzebowania dobowe dziecka to m. in na błonnik i u maluchów w wieku 1–3 lat stanowi 10g, na wapń i wynosi 700mg w przedziale wiekowym od 13-36 miesiąca życia, na witaminę D waha się od 600 j.m. do 1000 j.m. (zależy od masy ciała dziecka i podaży witaminy D w diecie, oraz na żelazo wynosi 7 mg.
Pewnie dla niejednej osoby brzmi to bardzo naukowo, jednak jeśli zadbamy o to by dieta dziecka była urozmaicona i zbilansowana to na co dzień nie trzeba będzie robić dokładnie wszystkich wyliczeń. Każdy rodzic powinien mieć świadomość, że wzory żywieniowe nauczone w pierwszych latach życia dziecka mają predyspozycje do przetrwania w późniejszym okresie życia (bez względu na to czy są korzystne czy też nie), dlatego tak ważnym jest, aby zadać o dietę dziecka. Pomocnym przy układaniu dziecka może być modelowy talerz żywieniowy, który przedstawia udział grup produktów w ilościach porcji/ dobę w menu malucha. Zakłada on spożywanie:
- 4-5 porcji produktów białkowych w tym 3 porcje mleka i produktów mlecznych oraz 1-2 porcje mięsa, ryb, jaj
- 5 porcji produktów zbożowych
- 5 porcji warzyw
- 4 porcje owoców
- 1-2 porcje tłuszczów
Przede wszystkim jadłospis dziecka ważne, aby był różnorodny: bogaty w warzywa i owoce (z przewagą warzyw) najlepiej wybierać te świeże sezonowe, a także zawierał: źródła białka m.in. mleko (w tym także modyfikowane), produkty mleczne (jogurty, kefiry, sery twarogowe i żółte), mięso najlepiej świeże, chude z drobiu ze względu na to, iż jest lekkostrawne, a zarazem bogate w białko, ryby, najlepiej podawać je 1-2 razy w tygodniu (najlepszy wybór to tłuste ryby morskie jak łosoś, dorsz, halibut), ponieważ oprócz tego, że są źródłem białka są także doskonałym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. W tym miejscu warto wspomnieć, że ze względu na dużą ilość dodatków i nie do końca pewny skład dzieciom nie powinno się podawać przetworów mięsnych o nieznanym składzie. Jaja natomiast można podać maluchowi w różnych formach np. gotowane czy dodane do naleśników w ciągu tygodnia dziecko może zjeść 3-4 jajka.
Produkty zbożowe są źródłem węglowodanów złożonych, a więc błonnika, skrobi, witamin z grupy B oraz składników mineralnych. Warto wybierać pełnoziarniste pieczyw czy grube kasze, ale nie należy rezygnować również z jasnego pieczywa, drobnych kasz czy płatków zbożowych. Tłuszcze są także nieodłącznym elementem diety dziecka, oprócz tych zawartych w np. rybach, mięsie czy produktach mlecznych powinno się wykorzystywać oleje roślinne np. oliwę z oliwek, olej rzepakowy czy zwierzęce jak np. masło. Bardzo ważnym jest również odpowiednie nawodnienie dziecka, powinno ono mieć tak naprawdę w każdym miejscu czy to w domu czy w przedszkolu łatwy dostęp do picia. W artykułach można znaleźć informację, iż u maluchów w wieku 1-3 lat zapotrzebowanie na płyny stanowi ok. 1300 ml/dobę (często zależy od indywidualnych potrzeb dziecka). Polecana jest przede wszystkim woda źródlana, jak i naturalna woda mineralna nisko lub średnio zmineralizowana (najlepiej butelkowana posiadająca atest). Ciekawostką jest to, że nie powinno się dziecku podawać picia z butelki ze smoczkiem, ani kubka niekapka, ponieważ może to prowadzić do np. rozleniwienia mięśni ust, a to z kolei prowadzić do wad zgryzu. Zaleca się natomiast podawanie płynów ze szklanki (lub kubka) czy picie przez słomkę.
W tym miejscu warto jeszcze na chwilę zatrzymać się przy innych źródłach nawodnienia m.in. sokach owocowych lub warzywno-owocowych, które są najbogatsze w składniki odżywcze przygotowane na świeżych owoców i warzyw bez dodatku cukru. Nie może jednak ich nadmiar występować w diecie dziecka, ponieważ cukry proste (glukoza, fruktoza) oraz dwucukry (sacharoza) występujące w sokach mogą hamować apetyt, a także sprzyjać nadwadze. Zaleca się, aby podawać maluchowi maksymalnie jedną porcję soku dziennie 100-120 ml w przypadku dzieci do 3 lat ( u dzieci od 4-6 r.ż. można zwiększyć ilość do 180ml/dzień). Jeśli już o cukrach mowa, warto na chwilę zatrzymać się, aby odpowiedzieć na pytanie co należy ograniczyć w diecie dziecka? Najprościej mówiąc nadmiar soli i cukru nie jest wskazany, a więc zamiast posolić potrawę lepiej wybrać świeże zioła lub inne przyprawy, które dodadzą przygotowywanemu daniu aromatu i smaku. Z kolei jeśli chodzi o cukier to należy unikać podawania słodyczy, napojów słodzonych oraz zbędnego dodawania cukru do diety dziecka poprzez np. smakowe jogurty. Zamiast jogurtu o smaku truskawkowym, który tak naprawdę ma w swoim składzie minimalny procent truskawek, ale za to dużą ilość dodanego cukru. Lepiej zdecydować się na jogurt naturalny i dodać do niego świeże owoce lub mus z owoców.
Wiemy już, że dziecko powinno zjadać 4-5 posiłków dziennie. Ważnym jest również to, aby pamiętać o regularności, należy starać się podawać dziecku posiłki w równych odstępach czasowych, które powinny wynosić mniej więcej 3-4 godziny. Najważniejszym posiłkiem jest oczywiście śniadanie, które warto aby składało się z produktów mlecznych czy mleka, a także produkty zbożowe oraz inne produkty zawierające białko jak np. jajka, wysokiej jakości chuda wędlina. Na drugie śniadanie rekomendowana są świeże warzywa i owoce, można więc przygotować je na bazie mleka lub jogurtu np. omlet z owocami.
Kolejnym posiłkiem jest obiad, który najczęściej składa się z dwóch dań pierwsze tu zupka przygotowana na bazie warzyw i drugiego dania, które w zależności od pomysłu może składać się z mięsa, ryb z dodatkiem kaszy, ziemniaków, a także surówki. Podwieczorek opiera się właściwe na takich samych zasadach jak drugie śniadanie. Ostatnim posiłkiem w ciągu dnia dziecka jest kolacja warto żeby ten posiłek był lekkostrawny jak również bogaty w składniki odżywcze np. ugotowane warzywa, ryż i szklanka ciepłego mleka. Nie można również zapomnieć o przekąsach, które są niekiedy nieodłącznym elementem dnia. Trzeba zwrócić uwagę na to żeby były one zdrowe więc mogą to być np. kawałek banana, jabłka, ugotowane warzywa lub też jogurt z musem owocowym.
Techniki kulinarne wykorzystywane do przyrządzania posiłków dla dzieci to przede wszystkim gotowanie, duszenie, pieczenie należy unikać smażenia potraw na głębokim oleju. Natomiast jeśli chodzi o wielkość porcji to zależy tak naprawdę w dużej mierze od dziecka i jego indywidualnego zapotrzebowania, które trzeba zawsze brać pod uwagę. Nie należy przekarmiać dziecka. Szacowana jedna porcja np. warzyw to jeden ziemniak, dwie łyżki kukurydzy, owoców to pół szklanki maliny, pół banana, produktów zbożowych to pół bułki pszennej, jedna kromka jasnego chleba, produktów mlecznych to pół szklanki jogurtu, szklanka mleka, pozostałych produktów białkowych to pół piersi z kurczaka, jeden plasterek chudej wędliny ( dla maluchów w wieku od 13-36 miesięcy).
Żywienie dzieci od 4 r.ż. i młodzieży- wiele osób może nie zdawać sobie sprawy z tego jak prawidłowa dieta jest ważna dla zdrowia. Istnieje duża liczba chorób zależnych od diety jak np. otyłość, nadciśnienie, próchnica zębów czy osteoporoza. Dlatego tak ważnym jest zadanie o zdrową i zbilansowaną dietę naszych pociech. Podstawowe zasady żywienia dzieci i młodzieży opierają się o Piramidę zdrowego żywienia i stylu życia dzieci i młodzieży w wieku od 4-18 lat. U jej podstawy znajduje się aktywność fizyczna, która ma ogromne znaczenie dla zdrowia, a także rozwoju. Następnie warzywa i owoce, które powinny być nieodłącznym elementem każdego posiłku (5 porcji dziennie) optymalną proporcją jest zjadanie 3/4 warzyw i 1/4 owoców.
Na kolejnym szczeblu piramidy znajdują się produkty zbożowe, najlepiej wybierać te pełnoziarniste (pieczywo, makarony), grube kasze oraz naturalne płatki zbożowe np. owsiane jednak przy ich zakupie (jak również w przypadku innych produktów) trzeba skupić uwagę na etykiecie opakowania, a dokładnie na składzie i wybierać te, które nie zawierają niepotrzebnych dodatków. Następnie występują produkty mleczne jak np. jogurt, kefir, maślanka oraz mleko. Z zaleceń wynika, że starsze dzieci powinny wypijać ok. 3 szklanek mleka dziennie. Na następnym piętrze znajdują się produkty zawierające pełnowartościowe białko jak mięso (ok. 4x w tygodniu, najlepiej wybierać te chude np. drobiowe), ryby (2x w tygodniu), jaja, a także nasiona roślin strączkowych jak (fasola, ciecierzyca, groch). Na najwyższym szczeblu piramidy znajdują się tłuszcze warto zwrócić uwagę na ich pochodzenie, trzeba unikać kwasów tłuszczowych nasyconych oraz tłuszczów trans znajdujących się w żywności wysokoprzetworzonej. Odpowiednie natomiast są kwasy tłuszczowe nienasycone znajdujące się np. oleju rzepakowym, oliwie, orzechach czy nasionach.
Nie można również zapomnieć o odpowiednim nawodnieniu organizmu, głównym napojem powinna być woda (minimum 1,5l dziennie), mogą to być również soki, ale trzeba pamiętać, aby miały jak najmniej dodanego cukru (najlepiej w ogóle) i według zaleceń od 4-6 r.ż. maksymalna ilość to ¾ szklanki, a powyżej 7 r.ż jedna szklanka dziennie. W piramidzie zostały zawarte również informacje na temat ograniczenia w diecie dzieci i młodzieży cukru i soli w tym również napojów słodzonych, żywności typu fast food, chipsów i innych słonych i słodkich przekąsek. Należy zadbać o to, aby dieta dzieci i młodzieży przede wszystkim była różnorodna i zawierała w postaci jednego posiłku różne grupy produktów. Jeśli chodzi o ilość posiłków w diecie dzieci i młodzieży to nic się nie zmienia nadal najlepiej, aby było ich 5 oraz żeby były spożywane w regularnych odstępach co 3-4 godziny.
Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że śniadanie jest najważniejszym posiłkiem w ciągu dnia i naprawdę tak jest nie należy o nim zapominać, z kolei kolacje czyli ostatni posiłek powinien zostać zjedzony ok 3 godziny przed snem. Ciekawym sposobem na odmierzenie jednej porcji danego produkty jest własna dłoń, a dokładniej porcja np. mięsa, ryby powinna zajmować wewnętrzną część dłoni bez palców, porcja produktów zbożowych (przed ich gotowaniem) to wielkość odpowiadająca pięści (dotyczy to również owoców), a jedna porcja warzyw to dwie rozłożone dłonie w tzw. „miseczkę”. Skupiając się przez chwilę na samej młodzieży. W okresie dojrzewania należy szczególnie zwrócić uwagę na jej odpowiednim odżywianiu, ponieważ w tym czasie dieta powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb według aktywności fizycznej, apetytu i tempa wzrostu.
Niedobór składników odżywczych w tym czasie może skutkować zatrzymaniem wzrostu czy osłabieniem przemiany materii. Niestety młodzież często nie zwraca większej uwagi na posiłki pełnowartościowe i chętniej sięga po produkty o niepełnowartościowe i wysokoprzetworzone jak np. hamburgery, zapiekanki i inne dania typu fast food. Dlatego tak ważne jest pokazywanie prawidłowych wzorców żywieniowych. Co jeszcze znalazło się w najnowszych wytycznych? Dodatkowo w piramidzie znalazły się zalecenia dotyczące snu m.in. dzieci w wieku przedszkolnym 10-13 godz.; dzieci od 6-12 r.ż. 12 h/dobę, natomiast nastolatkowie od 14-17 lat 8-10 g/dobę. Całkowitą nowością są zalecenia dotyczące korzystania ze sprzętów elektronicznych i tak opierając się na najnowszych badaniach zalecane jest: zero mediów dla dzieci poniżej 18 miesięcy, dla maluchów od 2- 5 lat maksymalnie 1 godzina, 6-12 roku życia max. 2 godziny dziennie. Co ciekawe w piramidzie znajduje się nawet aspekt dotyczący higieny jamy ustnej dzieci, pomagać im aby o nią dbały poprzez prawidłowe nawyki, ponieważ coraz więcej dzieci aktualnie ma próchnicę.